ბორჯომის ხეობის ერთ-ერთ უძველეს სოფელ ტაძრისში, რომელსაც ეს სახელი ტაძრების სიმრავლის გამო მიუღია, საეკლესიო ცხოვრება მე-9 საუკუნიდან იწყება. მონასტერი აქ მე-10 საუკუნეში აუგიათ, რომელიც გრიგოლ ხანძთელისა და გიორგი მთაწმინდელის სახელს უკავშირდება. 

ქართულ საეკლესიო ხელოვნებაში ერთ-ერთი გამორჩეული ადგილი უკავია გორის ჯვრის ტაძარის ჯვარს, რომელიც საუკუნეების მანძილზე ტაძრის საკურთხეველში იყო აღმართული.

სამსარის კლდეში ნაკვეთი სამონასტრო კომპლექსი, რომელიც ჯავახეთში მდებარეობს, მე-9 საუკუნით თარიღდება. სამონასტრო კომპლექსში შედიოდა დიდი გუმბათიანი ეკლესია და ორ-სამ რიგად ტერასულად გამოკვეთილი გამოქვაბულები.

„საძეგურის ჩრდილოეთს არს მონასტერი ლარგვისი წმინდის თეოდორესი, შემკული ყოველარს“ - ასე აღწერს ვახუშტი ბატონიშვილი ქართული ხურთომოძვრების ერთ-ერთ უნიკალურ ძეგლს ლარგვისის მონასტერს.

დავითგარეჯის სასწაულებზე არაერთი ლეგენდა არსებობს, მათ შორის არის ლეგენდა „ცრემლების წყალზე", რომელსაც მორწმუნეები „მადლის წყალსა" და „დავითის წყალს" უწოდებენ. ეს წყალი მოედინება უდაბნოს მთის კალთის ერთ-ერთ გამოქვაბულში, კლდიდან ცვარივით წვეთავს წყალი, რომელიც კურნავს უშვილობასა და თვალის დაავადებებს.

"ვერეს დაბის დასალეთით არს, დანახვისის მთის ძირს, მონასტერი კეთილშობილი"- ასე აღწერს ვახუშტი ბატონიშვილი ქართული ხურომოძღვრების უძველეს ძეგლს ვერეს მონასტარს, რომელიც გორში სოფელ გარადტენიდან მდინარე ვერეს ნაპირებზე ტყეში აუგიათ.

შუა საუკუნეების ქართული ხუროთმოძვრების ძეგლი - წამებულის მონასტერი, რომელიც ისტორიულ წყაროებში „აღდგომისა წამებულად“ არის მოხსენიებული, დავით გარეჯის სამონასტრო კომპლექსის მშვენებაა. კლდეში ნაკვეთი ეს მცირე ზომის ეკლესი მთის თხემის შემაღლებულ მასივში, უდაბნოს მონასტრის დასავლეთით აუგიათ. დავით გარეჯას რუკაზე იგი ნაჩვენებია დავითის ლავრასა და უდუბნოს მონასტერს შორის.

შიდა ქართლი, რომელიც კულტურული ძეგლების სიმრავლით გამოირჩევა, განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ქვიშაქვის ფროლიან კედელში ნაკვეთი ქვახვრელის გამოქვაბულთა კომპლექსი, რომელშიც შედის კლდის სიღრმეში ნაკვეთი ეკლესია და გვირაბი. 

ქართულ ხელოვნებაში გამორჩეული ადგილი უკავია საეკლესიო ნაქარგობას. ნაქარგობის უძველესი და უნიკალური ნიმუშები, რომელებმაც ჩვენამდე მოაღწია, დაცულია შალვა ამირანაშვილის ხელოვნების მუზეუმში, სადაც ინახება დაფარნის მდიდარი კოლექცია.

დავათის ღვთისმშობლის ეკლესია, რომელიც დუშეთში, სოფელ დავათში, ტყით დაფარულ მთის წვერზე აუგიათ, მე-8 საუკუნით თარიღდება. სამონასტრო კომპლექსში შედის ღვთისმშობლის ეკლესია, მცირე ეკლესია, კოშკი და ბერების საცხოვრებელი.

კლდისუბნის ღვთისმშობლის ეკლესია, რომელიც რაჭაში მდებარეობს, შუა საუკუნეების ქართული ხუროთმოძვრების ძეგლია. იგი მდინარე რიცეულას მახლობლად დაგას და ვახუშტი ბატონიშვილი ამ წყალს „სადმელის ხეობით“ მოიხსენებს. ეკლესია სამნავიანი ბაზილიკაა და ნაგებია შირიმის ქვით, რომელსაც ადგილობრივები პონტიკის ქვას უწოდებენ.

„ტბას მიერთვის წყალი ფოსოსი, რომელი გამოსდის ყარსის მთას, და მოდის ჩრდილოთ. ამ წყალზედ არს, წყაროსთავის ეკლესია, ფრიად დიდი, მშვენიერი, გუმბათიანი, რომელიც ააშენა მირდატ გორგასლის ძემან“ - ასე აღწერს ვახუშტი ბატონიშვილი წყაროსთავის ეკლესიას, რომელიც მდებარეობდა კარწახის ტბის მახლობლად.