ერთადერთი გზა და ამ ურთულესი მდგომარეობიდან თავის დაღწევის ერთადერთი შანსი იმაში მდგომარეობს, რომ ისევ კონსტიტუციის ფუძემდებლურ დებულებას მივმართოთ, რომელიც ამჟამად მოქმედი ძირითადი კანონის მე-3 მუხლიდან გამომდინარეობს. რადგან ეს ნორმა მთელ მსოფლიოს უცხადებს, რომ საქართველოში ხელისუფლების წყარო მხოლოდ ხალხია და რადგან ძალაუფლება ხორციელდება უშუალო დემოკრატიის სხვადასხვა ფორმების მეშვეობით, ამიტომ რეფერენდუმი არის სწორედ უშუალო დემოკრატიის ფორმა და ახალმა პარლამენტმა რეფერენდუმის მეშვეობით და ხალხის მხარაჭერით უნდა მიიღოს ახალი კონსტიტუცია. 

მიუხედავად იმისა, რომ ხალხის ნებაა მთავარი და ლეგიტიმურობის ხარისხს სახელმწიფოს მხოლოდ ხალხის ნება ანიჭებს, მაინც არსებობს მცირედი წინააღმდეგობა, რომელიც მოქმედი კონსტიტუციის 52-ე მუხლის მე-2 ნაწილშია გაჟღერებული. ეს ნორმა მიუთითებს, რომ რეფერენდუმის დანიშვნა არ შეიძლება კანონის მისაღებად და გასაუქმებლად, რაც იმას ნიშნავს, რომ მოქმედმა კონსტიტუციამ ხალხის ნება შეზღუდა და დასახელებული ნორმის ეს ჩანაწერი პირდაპირ დაუპირისპირა ფუძემდებლური ნორმის, ანუ მე-3 მუხლის მე-2 ნაწილს. 

ამრიგად, ადგილი აქვს ერთი და იგივე ნორმატიული აქტის ორ ნორმას შორის შეუსაბამობას, რაც როგორც წესი, სამართლებრივად დაძლევადი წინააღმდეგობაა და ამ შემთხვევაში, რადგან მესამე მუხლი უფრო წონადი, ანუ სახელმწიფოს არსებობის, მისი შექმნის საფუძვლების მთავარი დამფუძნებელი ნორმაა, ამიტომ მისი ნორმატიული შინაარსი და სახელმწიფოს დემოკრატიული ფასეულობის დანიშნულება უფრო ღირებულია, რომელიც აშკარად ფარავს იმ ნორმის შინაარსს, რაც გადმოცემულია ამავე კონსტიტუციის 52-ე მუხლის მეორე ნაწილში. 

გარდა ამისა, დასახელებული ჩანაწერი არ უნდა განივრცოს კონსტიტუციაზე, როგორც ყველაზე მაღალი ლეგიტიმურობის მქონე ნორმატიულ აქტზე, რადგან 52-ე მუხლის მე-2 ნაწილი სიტყვა-სიტყვით გულისხმობს კანონს და არა ძირითად კანონს ანუ კონსტიტუციას და რადგან კანონმდებელმა კანონზე მიუთითა, ამით მისი შინაარსიც ცხადი გახადა, ვინაიდან კანომმდებელს, რომ მხედველობაში კონსტიტუცია ჰქონოდა, მაშინ ჩაწერდა, რომ რეფერენდუმით კონსტიტუციის მიღება არ შეიძლებოდა, აქედან გამომდინარე, კანომდებელმა რადგან კანონი მიუთითა, ესე იგი მას კონსტიტუცია ჰქონდა მიღებული მხედველობაში. ამდენად, სრულიად მიზანშეუწონელია ახლა იმაზე მსჯელობა, რომ კანონმდებელს რაღაც შეეშალა და რომ განვრცობადობა კონსტიტუციასაც მოიცავს. პირიქით, ორივე დასახელებული ასპექტით, კონსტიტუციური ცვლილება კი არა, მთლიანად ახალი კონსტიტუციის მიღება უნდა მოხდეს მხოლოდ და მხოლოდ საერთო-სახალხო განხილვებისა და რეფერენდუმის მეშვეობით.

მაშასადამე, ჩვენ ვხედავთ, რომ საარჩევნო მარათონის დროს მთავარ პოლიტიკურ გზავნილად წინა პლანზე გამოდის სასამართლო რეფორმის განხორციელების აუცილებლობა და ამ იდეას მთლიანად ეთანხმება ოპოზიციური სპექტრი. ამიტომ უნდა ვიგულისხმოთ, რომ პოლიტიკურ პარტიებს საარჩევნო პროგრამებში წარმოდგენილი ექნებათ თუ როგორი რეფორმაა განსახორციელებელი მართლმსაჯულების სფეროში, რაც არ გამორიცხავს დისკუსიებს ამ თემაზე ან კიდევ რაღაც საერთო საკოორდინაციო ჯგუფის შექმნას ერთიანი შეჯერებული პროექტის შესამუშავებლად. თუმცა, რადგან ამ რეფორმის წარმატებით განხორციელებისათვის პარტიები დიდ სურვილს გამოხატავენ, ამიტომ მათ მოუწევთ სერიოზული მუშაობა მთლიანად ახალი კონსტიტუციის პროექტის შექმნაზე, რაც ურთულესი ამოცანის წინაშე დააყენებს ყველა პოლიტიკურ ძალას, რადგან ერთდროულად მოუწევთ საარჩევნო კამპანიის წარმართვა და პარარელურად ქვეყნის ახალი სახელმწიფოებრივი სხეულის შექმნა-დაფუძნებაზე მუშაობა.

იმისათვის, რომ უფრო მკაფიო წარმოდგენა ვიქონიოთ ზოგადად მართლმსაჯულების სისტემაზე, საჭიროა პირველ რიგში თავად სასამართლო სისტემის საკითხი განვიხილოთ, ანუ უფრო კარგად გავიაზროთ, თუ როგორია მართლმსაჯულების ინსტიტუციური ნაწილი.

დავიწყოთ იქიდან, რომ საბჭოთა სახელმწიფოს გასული საუკუნის 60-იანი წლების რეფორმის შემდგომ გააჩნდა მხოლოდ ერთი სახის სასამართლო იერარქია, რომელიც სამი სახის იერარქიული სასამართლო რგოლებისაგან შედგებოდა. პირველი რგოლი იყო რაიონული და საქალაქო სასამართლოები, რომლებიც შემდეგოდა სისხლის, სამ ოქალაქო და ადმინისტრაციულ საქმეთა სახალხო კოლეგიებისაგან. ამრიგად, საბჭოთა სახელმწიფოში რაიონული და საქალაქო სასამართლოები წარმოადგენდნენ პირველი ინსტანციის სასამართლოს, სადაც თვითოეული კოლეგია შემდეგობა ერთი პროფესიონალი მოსამართლისა და ორი სახალხო მსაჯულისაგან, ხოლო თავბად ძირითადი მოსამართლე ოთხი წლის ვადით ირჩეოდა საყოველთაო წესით იმ რაიონის ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახლეობისაგან, სადაც ის მოსამართლედ უნდა განმწესებულიყო.

სასამართლოს ერთიანი სისტემის მეორე რგოლი იყო დიდ ქალაქებში (თბილისში და ქუთაისში) საქალაქო სასამართლოები, რომლებიც ასრულებდნენ როგორც სააპელაციო ფუნქციას, ასევე საქმეებს იხილავდნენ პირველი ინსატანციის წესით. მათი კოლეგიები სამი პროფესიონალი მოსამართლისაგან შედგებოდა მსაჯულების გარეშე და გადაწყვეტილებების გასაჩივრება შეიძლებოდა უზენაეს სასამართლოში. 

ამრიგად, თბილისისა და ქუთაისის საქალაქო სასამართლოები, ისევე, როგორც აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი სასამართლოები, წარმოადგენდნენ მეორე ინსტანციის სასამართლოებს თბილისისა და ქუთაისის რაიონული სასამართლოებისათვის და აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის რაიონული სასამართლოებისათვის. 

რაც შეეხება საქართველოს დანარჩენი რაიონების სასამართლოებს, მათთვის მეორე და მესამე იერარქიის ზედამხედველი სასამართლო იყო უზენაესი სასამართლო, სადაც საჩივრდებოდა რაიონული, ანუ პირველი ინსატანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებები. საქალაქო და უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებს ნიშნავდა საქართველოს იუსტიციის მინისტრი პირველი ინსტანციის არჩეული მოსამართლეების შემადგენლობიდან. 

ამრიგად, საბჭოთა სახელმწიფოს გააჩნდა ერთი სახის სასამართლო სისტემა, რომელიც არ იცნობდა არც სპეციალურ სასამართლოებსა და არც საკონსტიტუციო სასამართლოს ნაირსახეობებს. რაც შეეხება თავად მართლმსაჯულების სისტემას, ის ერთიანი არ იყო, რადგან გამოძიების ორგანოები გააჩნდა მხოლოდ შინაგან საქმეთა და უშიშროების სამინისტროებს, ხოლო გამოძიებაზე ზედამხედველობას ახორციელებდა პროკურატურა, რომლებიც (სამივე უწყება) შედიოდა აღმასრულებელ ხელისუფლებაში და არ წარნოადგენდა ერთიან მართლმსაჯულების სისტემაში შემავალ რგოლებს.

დღეს საქართველოში საერთო სასამართლოების საახით არსებული სასამართლო სისტემა ინსტიტუციურად კოპირებულია საბჭოთა სისტემიდან და რაიმე სიახლე არ შემატებია ქვეყნის დამოუკიდებლობის პერიოდში, პირიქით, უფრო მეტი დემოკრატიული ელემენტები დაკარგა, ვიდრე მას რაიმე შეემატა. ასე, მაგალითად, საბჭოთა დროს პირველი ინსტანციის მოსამართლეებს ხალხი ირჩევდა ოთხი წლის ვადით იმავე წესით, როგორიც დადგენილი იყო პარლამენტის მაჟორიტარი დეპუტატისათვის. არჩეული მოსამართლე უფრო ახლოს იდგა ხალხთან და მისი გამოწვევა არ შეიძლებოდა ხელისუფლების ორგანოს მხრიდან. უშუალო დემოკრატიის ამ ფორმას ის ნაკლი გააჩნდა, რომ მოსამართლის კანდიდატურას მხოლოდ ერთი მმართველი პარტია (კომუნისტური პარტია) წარადგენდა და ამდენად, არჩევნები კონკურენციის გარეშე ტარდებოდა, რაც ფორმალურს ხდიდა მთლიანად არჩევნების ინსტიტუტის დემოკრატრიულობას.

(გაგრძელება იქნება)

ვალერი გელბახიანი

პაატა კოღუაშვილი