პალესტინაში, იერუსალიმის სამხრეთ აღმოსავლეთით მე-5 საუკუნიდან არსებობს უძველესი მონასტერი, სადაც ქართველებს თავისი ეკლესია ჰქონდა და საუკუნეების მანძილზე ქართველთა სასულერო კერა იყო პალესტინაში.

ქართული მართლმადიდებულური ეკლესია, რომელიც მდიდარია უნიკალური ხატებით, მათ შორის ერთ-ერთი გამორჩეული ადგილი უკავია ანჩის ხატს. ხატი შუასაუკუნეების ქართული ხელოვნების თვალსაჩინო ნიმუშია, რომელიც ჩასმულია უძვირფასეს ჩარჩოში. ჩარჩო მოჭედილია მე-12 საუკუნეში და მისი ავტორი გამოჩენილი ქართველი ოქრომქანდაკებელი ბექა ოპოზარია.

კახეთში, ცივგომბორის მთის ყელში, სოფელ ვეჯინში დგას  ქართული ხუროთმოძვრების ძეგლი, ამაღლების ეკლესია, რომელიც მე-12 საუკუნით თარიღდება, თუმცა, მეცნიერთა ვარაუდით, ძეგლი უფრო ადრე უნდა იყოს აშენებული. ამ ეკლესიის შესახებ გაზეთი „ივერია“ წერდა, რომ  ეკლესიაში ჩადის გვირაბი, რომელიც ხეობაში სადარაჯო კოშკს უკავშიდება: „თითქმის ნახევარი ვერსი უნდა იაროს კაცმა დედამიწის ქვეშ, რომ ჩავიდეს ხევამდე. ხევში გვირაბის გასავალ კარზედ აშენებელია ბურჯი“.

ღვთისადმი მიგებების დღესაწაული - მირქმა უფლის 12 დღესასწაულთა შორის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანია. მირქმა მე-6 საუკუნიდან განსაკუთრებული ზეიმით აღინიშნება.

შუა საუკუნეების ქართული ბეჭდური ხელოვნების ერთ-ერთი გამორჩეული ნიმუში, ისტორიულ-მონუმენტრი ხელოვნების ძეგლი დავით კურაპალატის საწინამძღვრო ჯვარი, რომელიც მე-10 საუკუნით თარიღდება, 1898 წელს სოფელ ბრილში აღმოაჩინეს, (ხაშურის რაიონი) ადგილობრივი გლეხის ქართველიშვილის მარანის კედელში.

ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლი, ნუზალის სამლოცველო, რომელიც ნუზალ-არღუანის სახელითაც არის ცნობილი, მდებარეობს რუსეთში, ჩრდილოეთ ოსეთის ტერიტორიაზე, სოფელ ნუზალში. სამლოცველოს მოპირდაპირე მხარეს არის შუასაუკუნეების სასაფლაო და სამარხები. კლდეზე კი შემორჩენილია ნუზალის ციხის ნანგრევები. 

"ძელო ჭეშმარიტო, ძალო ჯვრისაო, შენითა წინძღომითა, ყოვლადვე შემწე და მფარველ ექმენ მეფესა დედოფალსა თამარსა" - ასეთი წარწერა აქვს თამარ მეფის ჯვარს, რომელიც ასომთავრული წარწერითაა შესრულებული.

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია 8 თებარვალს დავით აღმაშენებლის დღეს აღნიშნავს, მეფის, რომლის დროსაც საქართველო უძლიერეს სახელმწიფოდ იქცა.

ქართული მართლმადიდებულური ეკლესია მდიდარია უნიკალური ფრესკებით, მათ შორის ერთ-ერთია დირბის ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარი, რომელსაც საუკუნეების მანძილზე ამშვენებს "ღვთისმშობლის სასწაულმოქმედი" ფრესკა, რომელიც უშვილოებისა და ორსულების შემწეა. მონასტერში დღემდე ჩამოედინება ღვთისმშობლის მოწყალების წყარო, წყარო მრავალი სასწაულისა.

ნარიყალა, უძველესი ციხე სიმაგრე, რომელიც თბილისს და მტკვრს გადაჰყურებს, ისტორიულ წაროებში მე-4 საუკუნიდან მოიხსენიება. ნარიყალას ძველად „შურის ციხეს“ უწოდებდნენ, მონღოლეის ბატონობის დროს კი მას „ნარინ ქალა“ დაარქვეს. მე-13 საუკუნეში დიმიტრი თავდადებულს ნაიყალას ციხეში ეკლესია აუგია, რომელიც ისტორიულ წყაროებში წმინდა ნიკოლოზის კარის ეკლესიის სახელით არის შესული.  

ხის სამი ჯვარი, რომელებიც მცხეთაში, უჯარმასა და თხოთის მთაზეა აღმართული, ლეგენდის თანახმად დამზადებულია სასწაულმოქმედი ხისგან, რომელიც მცხეთაში წმინდა ნინოს ლოცვით აღმოცენებულ წყაროსთან იყო აღმართული. "აკაკის ხე" საოცარ სურნელს აფრქვევდა და ხალხი სასწაულმოქმედს ეძახდა, რადგან დაჭრილი ნადირი ან ფრინველი მის ფოთოლს თუ შეჭამდა მაშინვე განიკურნებოდა.

ქართულ ხუროთმოძვრულ ძეგლებს შორის, რომლებიც ქართული ხელოვნების უნიკალური ნიმუშებია, ერთ-ერით გამორჩეულია მოქვის მონასტერის მოზაიკა, რომელიც მე-10 საუკუნეში ქართველ ოსტატს სოფიის ტაძრიდან ჩამოტანილი მარმარილოს კენჭებით მოუპირკეთებია. იატაკის ცენტრში გამოსახული იყო მზის სხივები წითელი მარმარილოთი.